Ідэя складаньня стараславянска-беларускага слоўніка
ўзьнікла з прычынаў ня толькі практычнага й акадэмічнага характару, а таксама й
«палітычнага».
«Практычна-акадэмічныя матывы» прадыктаваныя неабходнасьцю такога слоўніка
для пэўнага кола карыстальнікаў, найперш для тых, хто знаёміцца са
стараславянскімі тэкстамі як носьбітамі хрысьціянскае навукі (праваслаўныя
багаслоўцы, сэмінарысты), а таксама для тых, хто вывучае стараславянскую мову зь
лінгвістычнымі мэтамі (студэнты-філёлягі ды інш.). Сучаснаму беларусу тэкст,
напісаны па-стараславянску, – малазразумелы, часам і наагул незразумелы, а
дзякуючы немалой колькасьці міжмоўных, стараславянска-беларускіх амонімаў, пры
уяўнай зразумеласьці такі тэкст мае зусім іншы сэнс, чымся здаецца
неспрактыкаванаму чытачу.
Таксама стараславянска-беларускі слоўнік можа мець практычнае значэньне: яго
матэрыял можа быць скарыстаны пры складаньні баўгарска-беларускага,
македонска-беларускага й нават расейска-беларускага слоўніка (у дачыненьні да
стараславянскіх запазычаньняў у расейскай мове).
«Палітычны аспэкт» гэтай задуме надае той факт, што расейская філялягічная навука
да апошняга часу намагалася падтрымваць пачуцьцё шчыльнае лучнасьці расейскай
і стараславянскай (у форме царкоўнаславянскай) моваў, што вылівалася ў
ігнараваньне неабходнасьці стварэньня стараславянска-расейскіх слоўнікаў (такія
слоўнікі зьявіліся толькі апошнія гады). У выніку – большасьць нават гуманітарна
адукаваных людзей у Беларусі (а пагатоў у Расеі) атаесамляюць праславянскую мову
(прамову, ад якой утварыліся іншыя славянскія мовы) і стараславянскую мову (мову,
якая ўтварылася ад праславянскае мовы).
Такім чынам, стараславянскае ў сьвядомасьці шырэйшых колаў зьвязваецца з
расейшчынай, што не адпавядае сапраўднаму стану рэчаў.
Стараславянская мова зрабіла выключны ўплыў на разьвіцьцё старабеларускай
мовы, асабліва на першым этапе яе разьвіцьця. Аж да позьняга сярэднявечча ёю
паслугаваліся як моваю літургіі ў Вялікім Княствае Літоўскім. На Беларусі было
створана – напісана й надрукавана – мноства кніг на стараславянскай мове. Яшчэ ў
скарынаўскіх выданьнях зьмяшчаліся глосы – правобраз стараславянска-беларускага
слоўніка. Такім парадкам, беларусы маюць працяглую гісторыю карыстаньня гэтаю
моваю бязь нейкага пасярэдніцтва трэцяга боку.
Сярод магчымых варыянтаў назвы мовы – у навуковым сьвеце яна таксама
называецца старабаўгарская, старамакедонская – мы спыніліся на тэрміне
стараславянская зь дзьвюх прычынаў. Па-першае, гэты тэрмін не аспрэчваецца ні
баўгарыстамі, ні македаністамі, а значыць, з пункту гледжаньня «этнічнай
прыналежнасьці» ён нэўтральны; па-другое, гэта адзіны шырака прыняты тэрмін.
(Праўда, паслугаваньне гэтым тэрмінам супярэчыць адной з нашых мэтаў –
імкненьню ўказаць на хібнасьць ўяўленьня пра стараславянскую мову як пра
непасрэдны выток сучаснай расейскай мовы.)
Публікацыя часткі слоўніка менавіта на літару Б выклікана тым, што пад
літарай А знаходзяцца выключна запазычаньні, таму лексычны матэрыял
пад гэтай літарай дастаткова аднастайны. Пад літарай Б знаходзяцца
розныя паводле паходжаньня й будовы клясы лексыкі, таму рэпрэзэнтатыўнасьць
матэрыялу пад гэтай літараю значна вышэйшая, у параўнаньні з матэрыялам пад
літарай А.