Пясьняр волі й хараства
(Згадваючы Уладзімера Дубоўку)
ВАНКАРЭМ НІКІФАРОВІЧ
Чыкага
Калі я сёньня думаю аб гэтым чалавеку, прыгадваю свае сустрэчы і гаворкі з ім, адразу на памяць прыходзяць яго хвалюючыя радкі:
…Забыўся ты. Сьхіліўся на далоні…
Язда… шляхі – і водбліскі пагоні…
Забыўся ты – галубіш сьвет шырокі,
Ня чуеш варты няспынянай крокі…
Забыўся ты… Табе ўсё воля сьніцца…
Мой брат! Ці ж сьвет увесь – вязьніца?
Так сталася, што я прачытаў гэты верш зусім нядаўна, ужо жывучы на эміграцыі. Пад публікацыяй у нумары першым за 1948 год беларускага часапіса “Сакавік”, што выдаваўся ў Нямеччыне, стаіць дата напісаньня – 1931. Уражвае ня толькі незвычайная шчырасьць асабістай аўтарскай споведзі, выпакутаванай, сьціслай, як глыток; у гэтых радках гучыць найглыбейшае асэнсаваньне агульнасьці, еднасьці лёсу аднаго чалавека, асобы і ўсяго народа. Мастацкае абагульненьне паэта набывае магутную сілу: увесь мінулы век хіба не прайшоў у водгульлі рытмаў неспыняных крокаў розных вартавых, носьбітаў усялякіх рэгляментацыяў? І як бы цяжка і невыносна ні было, людзі верылі і вераць, што ня можа быць вязьніцаю ўвесь шырокі сьвет… Гэты маленькі верш ёсьць для мяне да ўсяго яшчэ і пацьверджаньне таго, што Уладзімер Дубоўка ня мог не пісаць, ня мог маўчаць у зьняволеньні, як лічылася доўгія гады ў былой савецкай і пастсавецкай Беларусі. Можа, ня ўсё ён мог запісаць і захаваць, - але гэта быў чалавек велізарнейшага паэтычнага таленту, пульсацыю вобразнага мысьленьня якога нельга было спыніць загадам альбо гвалтам.
15 ліпеня 2000 году споўнілася 100 гадоў з дня нараджэньня Уладзімера Дубоўкі. Яго імя сёньня стаіць побач з імёнамі Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча і ўсіх тых, хто ў першыя дзесяцігодьдзі мінулага веку высока падняў сьцяг беларускага нацыянальнага духоўнага адраджэньня. Сваімі натхнёнымі вершамі і паэмамі, мастацкімі перакладамі, высокім гуманістычным гучаньнем сваёй творчасьці, эстэтычнымі пошукамі найдасканалай формы, глыбокай вобразнасьцю і выкарыстаньнем магчымасьцяў нашай роднай мовы Уладзімер Дубоўка ўзьнімаў беларускае прыгожае пісьменства на высокі сусьветны ўзровень, нібы падхапіўшы запавет Максіма Багдановіча: “Ня толькі свайму народу… але і сусьветнай культуры - свой дар”. Яго творчасьць з’яўляецца яскравым узорам сапраўднага служэньня сваёй Бацькаўшчыне, узорам адданасьці свайму народу, яго мове, яго гістарычнай духоўнасьці.
Мне пашчасьціла ў сваім жыцьці добра ведаць гэтага чалавека, часта сустракацца з ім, гутарыць, працаваць над выданьнем яго “Выбраных твораў” у двух тамах і кніжачкі “Санэтаў” Вільяма Шэкспіра ў яго перакладах. Праўда, было гэта ў шасьцідзесятыя гады, калі Уладзімер Дубоўка вярнуўся да літаратурнай дзейнасьці пасьля амаль трыццаці гадоў бяспраўя і страшэнных фізычных і маральных пакутаў у савецка-імпэрскіх карных лагерах. Арыштаваны Дубоўка быў у 1930 годзе без абсалютна ніякіх падставаў; таталітарная ўлада па камандзе з Масквы ўжо тады пачынала баяцца людзей здольных, таленавітых, якія сапраўды верылі ў высокія гуманістычныя ідэалы і жадалі дабрабыту свайму народу. Блуканьне Уладзімера Дубоўкі па пакутах гулагаўскага пеклу – тэма, якая яшчэ чакае свайго ўвасабленьня як моцны прысуд той антычалавечай сістэме, тым уладам і яе карным органам.
Мы пазнаёміліся ў 1963 годзе ў менскім выдавецтве “Беларусь”, дзе я працаваў рэдактарам у рэдакцыі мастацкай літаратуры. Уладзімер Мікалаевіч жыў, як і да свайго арышту, у Маскве, але ў Менск прыязджаў даволі часта. Вось і тады ён прывёз рукапіс сваіх перакладаў шэдэўра сусьветнай паэзіі – санэтаў Вільяма Шэкспіра. Рэдагаваць і рыхтаваць гэты зборнічак да друку даручылі мне. Можа таму, што ў мяне ўжо быў пяцігадовы стаж выдавецкай працы і я лічыўся “спецыялістам” па выданьню былых рэпрэсіраваных і цяпер рэабілітаваных аўтараў – падрыхтаваў да друку кнігі Васіля Каваля, Міколы Хведаровіча, Андрэя Александровіча.
Тады мы добра пагаварылі; пазьней сустракаліся і па-за сьценамі выдавецтва. Я быў надзвычай уражаны адказным і ўважлівым падыходам Дубоўкі да перакладаў з Шэкспіру, яго дасканалым веданьнем ангельскай і стара-ангельскай мовы, веданьнем і разуменьнем многіх тонкасьцяў і асаблівасьцяў шэкспіраўскага тэксту. У мяне, натуральна, узьнікалі шматлікія запытаньні, многія з якіх, як бачыцца сёньня, былі выкліканы проста тады яшчэ маёй маладосьцю і недасьведчанасьцю. Але Уладзімер Мікалаевіч выслухоўваў усё вельмі ўважліва і даваў падрабязныя найвычэрпныя адказы, а нешта тлумачыў, альбо прапаноўваў новыя варыянты радкоў і строфаў пазьней, праз колькі дзён пры асабістых сустрэчах альбо прысылаў лісты з Масквы. Увогуле ў тыя месяцы 1964 году, калі ішла падрыхтоўка “Санэтаў” Шэкспіра да друку, я амаль штодзень атрымліваў ад Уладзімера Дубоўкі лісты з ягонымі разважаньнямі, з новымі варыянтамі беларускага гучаньня асобных шэкспіраўскіх словазлучэньняў, радкоў, строф, нават цалкам санэтаў, прычым кожны варыянт суправаджаўся параўнаўчымі спасылкамі ня толькі на арыгінал, але на некаторыя пераклады на расейскую і іншыя славянскія мовы. “Мілы Рэм! – пачынае, напрыклад, Уладзімер Дубоўка свой ліст ад 30 мая 1964 году. – Мая жонка кажа, вы пэўна першага такога неспакойнага “кліента” спаткалі. Учора паслаў вам ліст з новым варыянтам першага санэта, а сёньня ўздагон пасылаю папраўкі…” “Як бачыце, “агонь Шэкспіраў” цяжка даецца, - прызнаваўся ў папярэднім лісьце У.Дубоўка, працягваючы настойліва пошукі найбольшай дакладнасьці і выразнасьці ў сваіх перакладах. Таму многія шэкспіраўскія радкі і гучаць па-беларуску амаль афарыстычна:
Краса ніколі не памрэ на сьвеце, -
Тварэньні дзіўныя прыносяць плён.
Пялёсткі вянуць на ружовым цьвеце,
Ды аднаўляе памяць іх бутон.
Альбо:
Твой вечны помнік – мой сардэчны верш,
Для нашых дзён, для часу, што настане,
Для тых людзей, з якімі ты жывеш,
Для тых, што прыйдуць пасьля іх згасаньня.
Так, як дыханьне з роду ў род ідзе,
Ты будзеш жыць на вуснах у людзей…
З незвычайнай мастацкай сілаю быў перакладзены Уладзімерам Дубоўкам, напрыклад, славуты 66-ы санэт, дзе поўнасьцю была перададзена шэкспіраўская метафарычная вобразнасьць і захавана форма – складаны перыяд, кожны радок якога пачынаецца з “і” (and), тое, што не ўдалося нават такому выдатнаму перакладчыку Шэкспіра на расейскую мову як Самуіл Маршак:
Стамлёны ўсім, я лепш сустрэў бы сьмерць,
Чым занядбаных бачыць жабраваньне,
І зьдзек пустапарожнасьці цярпець,
І найчысьцейшай праўды зьневажаньне,
І бачыць пыху ў залатых страях,
І цноту, згвалчаную хіжай сілай,
І для бязглуздасьці пачэсны шлях,
І моц, якую немач паланіла,
І мастакоў нізкапаклонны зброд,
І недарэк мастацтвазнаўцаў з імі,
І ісьціну, якой затулен рот,
І зло, што верхаводзіць над усімі.
Стамлёны ўсім, сумую па труне.
Ды як жа друг мой будзе без мяне?
Згадзіцеся: завельмі актуальна гучаць сёньня гэтыя радкі на гэтай мове і на роднай зямлі яе народу.
Па маёй настойлівай ініцыятыве афармленьне будучай кнігі было даручана тады яшчэ зусім невядомаму маладому мастаку Барысу Забораву. Сёньня ён – мастак з сусьветным імем, жыве ў Парыжы; многія старонкі яго жывапісу і графікі – значны ўклад у беларускае мастацтва. Выдадзеная тады кніжачка “Санэтаў” Вільяма Шэкспіра ў перакладах У.Дубоўкі атрымала ці не самую першую ўзнагароду ў наступным годзе на Сусьветным кніжным кірмашы. Але значэньне гэтага выданьня – і гэта добра разумеў Уладзімер Дубоўка – перш за ўсё ў тым, што яно было яшчэ адным важным крокам, які далучаў, яднаў беларускую паэтычную культуру з сусьветным літаратурна-гістарычным кантэкстам. На жаль, выдадзена кніга была тыражом усяго толькі ў 1000 адменьнікаў; яна адразу стала бібліяграфічнай рэдкасьцю.
Новыя сустрэчы, новыя найцікавейшыя размовы з Уладзімерам Дубоўкам пачаліся ў нас у другой палове таго ж 1964 году, калі ён дамогся ў начальства, каб я быў выдавецкім рэдактарам запланаванага на выпуск у наступным годзе двухтомніка яго выбраных твораў. Такога выданьня тады чакалі многія, бо выдадзены адразу пасьля рэабілітацыі аўтара маленечкі аднатомнік паэта не даваў цэласнага ўяўленьня аб яго творчасьці і яе значэньні для беларускай літаратуры і беларускага адраджэнскага руху. Таму, калі мы рыхтавалі гэты двухтомнік, асноўнае пытаньне было: што ўключыць у яго, асабліва з твораў, напісаных Уладзімерам Дубоўкам у дваццатыя і трыццатыя гады, да арышту.
Грамадска-палітычная атмасфера на Беларусі тады, ў сярэдзіне шасьцідзесятых гадоў была вельмі няпростай. Перыяд так званай “хрушчоўскай адлігі” ў былым Саюзе ССР скончыўся, камуністы паціху адраджалі сталінізм і дыктатуру сваёй партыі. Юрыдычная рэабілітацыя безпадстаўна асуджаных зусім не азначала поўнага аднаўленьня іх у грамадзянскіх правах, прызнаньня іх роўнасьці з усімі астатнімі жыхарамі краіны. Улада і яе ідэалагічныя наглядчыкі стараліся адмежавацца ад гэтых людзей, у прыродзе таго грамадскага ладу была неабходнасьць пастаянна мець на ўсялякі выпадак ворагаў, каб даказваць неабходнасьць таталітарызму. Гэта вельмі добра разумеў і адчуваў, як кажуць, на ўласнай скуры Уладзімер Дубоўка. Пачынаючы з трыццатага году, яму кожны раз давалі ўсё новыя і новыя тэрміны зьняволеньня, ганялі па лагерах Кіраўскай вобласьці, Чувашыі, Заўральля, Грузіі, Краснаярскага краю, Далёкага Ўсходу. Што толькі яму не давялося перажыць – і голад, і цяжкія хваробы, і фізычны зьдзек; і ўвесь час - аніякай літасьці, аніякіх адказаў на просьбы аб спагадзе. Рабілася проста жудасна і невыносна, калі Уладзімер Мікалаевіч расказваў асобныя эпізоды свайго шматпакутнага жыцьця ў тыя гады…
Але вось, рэабілітаваны, ён вярнуўся. Да арышту ён жыў у Маскве: вучыўся ў Валерыя Брусава ў Вышэйшым літаратурна-мастацкім інстытуце, працаваў у розных беларускіх прадстаўніцтвах і быў рэдактарам беларускіх тэкстаў усіх саюзных законаў – тады камуністы яшчэ падтрымлівалі гульню ў роўнасьць нацыяў… Цяпер жа, вярнуўшыся, ён хацеў зусім не адлучацца ад радзімы, хацеў жыць і працаваць на Беларусі. Адразу ж пасьля вызваленьня ў 1958 годзе ён з жонкай, Марыляй Пятроўнай, прыехаў у Менск. Абяцаўшы неўзабаве даць кватэру, іх пасялілі ў пакойчыку гасьцініцы “3-яя Савецкая”, што месьцілася ў чатырохпавярховым будынку насупраць паўночнага крыла цяперашняга гатэлю “Менск”. А вакно гэтага пакойчыка выходзіла на двор Пішчалаўскага замку, славутай турмы на вуліцы Валадарскага, і глядзелася якраз на вокны той камеры, дзе тады, у 1930-м, Уладзімера Дубоўку трымалі і катавалі ледзь ня штодзень, дамагаючыся прызнаньня ў антысавецкай дзейнасьці. Пасялілі яго там вядома чаму, каб не забываў… Дык вось, жыве ён з жонкай у гэтым пакойчыку месяц, другі, трэцьці, ніякай кватэры не даюць, Дубоўка ходзіць да начальства, да Броўкі і Глебкі, што кіравалі тады Саюзам пісьменнікаў, але вынікаў няма. Каля дзевяці месяцаў пражылі яны з Марыляй Пятроўнай ў гэтай гасьцініцы, потым сабраліся і паехалі ў Маскву.
Маскоўскае пісьменьніцкае кіраўніцтва зьлітасьцівілася – Дубоўку далі маленечкую кватэру ў малагабарытнай “хрушчоўцы”, так званую палутарку – аднапакаёвую з маленькай дадатковай нішай тры метры на два ў сьцяне каля акна. Прычым у самай далёкай па тым часе ўскраіне Масквы – у Новых Чаромушках. Потым я неаднаразова бываў там у вельмі ветлівых і гасьцінных гаспадароў, але дабірацца туды з Беларускага вакзалу трэба было ледзь не тры гадзіны…
Добра ведаючы, што такое савецкая ўлада, Уладзімер Дубоўка быў ужо ў той час вельмі і вельмі асьцярожным, гады пакутаў многаму навучылі. Баяўся не за сябе, а за тых людзей, з кім ён сустракаецца, супрацоўнічае, каму нечым абавязаны, - каб не нашкодзіць ім, каб праз яго ў іх не было ніякіх непрыемнасьцяў. Таму ён так прыдзірліва, з перастрахоўкай адбіраў творы ў двухтомнік выбранага, асабліва ставячы пад сумненьне тыя вершы і паэмы, што выклікалі ў трыццатыя гады безпадстаўныя адмоўныя ацэнкі вульгарна-сацыялагічнай крытыкі. Але ж выраслі новыя пакаленьні чытачоў, якія павінны былі ведаць, хто ёсьць Дубоўка і якое яго месца ў беларускай літаратуры. Мне даводзілася перад здачай двухтомніка ў друк часам спрачацца з аўтарам, пераконваць яго, што тыя ранейшыя ацэнкі ўжо ніколі не паўторацца… Многія вершы Уладзімера Дубоўкі, асабліва паэмы “Кругі”, “І пурпуровых ветразей узьвівы”, “Штурмуйце будучыні аванпосты!” (“камбайн” – аўтарскае вызначэньне жанру гэтага твору) і сёньня гучаць як узоры сапраўднай высокамастацкай паэзіі, дзе насычаная вобразнасьць зьместу знаходзіла ўвасабленьне ў пошуках новай формы, у тых зрухах у паэтычнай мове, што былі ўласьцівы ў першай чвэрці стагодьдзя ў лепшых узорах еўрапейскай і расейскай паэзіі.
Вітаючы радасны гон
І творчыя ўзьлёты айчыны,
Мы зьнішчым усякі прыгон –
Над духам,
Над сэрцам,
Над чынам.
Так пісаў Уладзімер Дубоўка ў сваім “Камбайне”, прасякнутым, як і ўся паэтычная спадчына паэта, незвычайнай прагай волі як асновы дабрабыту зямлі, чалавека, роднай Беларусі, імкненьнем да свабоды як самай неабходнай умовы духоўнага адраджэньня.
Аўтара ўдалося пераканаць, усе гэтыя творы ўвайшлі ў выдадзены тады двухтомнік, і чытачы, мяркую, змаглі скласьці неблагое ўяўленьне аб тым, хто такі Дубоўка і якая яго паэзія. Праўда, “Выбраныя творы” выдалі зноў невялікім тыражом – усяго 3 000 адменьнікаў. Забягаючы наперад, скажу, што неўзабаве пасьля выхаду кніжак мяне аднойчы сустрэў адзін вельмі вядомы і яшчэ ўплывовы тады літаратурны крытык і сказаў: “Як вы маглі прапусьціць у друк гэтыя паэмы Дубоўкі? Яны ж накіраваны супраць нашага ладу!” У адказ я толькі ўсьміхнуўся і паціснуў плячыма. Усё ж на двары стаяў 1965-ы, а не 1937 год…
Вельмі зьдзівіў і ўразіў мяне тады і яшчэ адзін эпізод. Да самай апошняй хвіліны Уладзімер Мікалаевіч ня верыў, што гэты двухтомнік выйдзе, што ўлады і цэнзура ўсё прапусьцяць. Пасьля таго, як мы ўзгаднілі разам усе тэксты і рукапісы абедзьвюх кніг пайшлі ў набор, Дубоўка паехаў дадому ў Маскву. Але перад ад’ездам папрасіў мяне: калі прыйдзе так званы сігнальны адменьнік двухтомніка (а гэта значыць, што тыраж надрукаваны і выданьне паступае ў продаж) абавязкова паслаць яму тэлеграму з паведамленьнем пра гэта. Бо тады на яго кватэры ў Новых Чаромушках нават тэлефону не было. У той жа дзень, калі выдавецтва атрымала сігнальныя адменьнікі двух томікаў, я адразу ж пайшоў на пошту і адаслаў Дубоўку тэлеграму: “Усё нармальна, віншую з выхадам вашых выбраных твораў”.
Назаўтра вельмі рана, не было яшчэ і шасьці, я прачнуўся: разбудзіў зусім нечаканы настойлівы званок у дзьверы кватэры. Зусім не хацелася, але давялося ўзьняцца і пайсьці да дзьвярэй. Калі адчыніў, вачам свім не паверыў: на парозе стаяў Уладзімер Мікалаевіч Дубоўка. “Вы жывыя? Вас не арыштавалі? З вамі нічога не здарылася?” – пачуліся хуткія запытаньні. Я супакоіў раньняга госьця, сказаў, што ўсё ідзе нібыта нармальна. Толькі потым усьвядоміў, што неспакойны Уладзімер Мікалаевіч ня верыў да апошняй хвіліны, што двухтомнік будзе выдадзены. Атрымаўшы тэлеграму, ён адразу ж паехаў на Беларускі вакзал, яму пашэньціла купіць білет на нейкі зусім нязручны цягнік, што вельмі зарана прыбываў у Менск…
Гэтае чалавечае парываньне, гэтая шчырасьць і кранальнасьць пачуцьцяў з боку старэйшага за цябе чалавека не забудзецца ніколі. Мужны, высокаадукаваны, нязломны, неспакойны, з сапраўды вялікім інтэлектам, - ён быў гатовы пры любых абставінах памагаць людзям, клапаціцца аб іх.
Такім быў Уладзімер Дубоўка, выдатны дзеяч беларускай літаратуры і культуры мінулага стагодьдзя. Няспынны шукальнік новага зьместу і формы, запявала і сьцяганосец беларускай літаратуры, ён пакінуў і добрую памяць аб ім, і выдатную паэтычную арыгінальную і перакладчыцкую спадчыну, якая ўзьнімае і нас, беларусаў, і нашую духоўнасьць да вышыняў лепшых сусьветных здабыткаў.
Дадатак.
Лісты Уладзімера Дубоўкі да Ванкарэма Нікіфаровіча.
29 –05 - 1964 г.
Мой дарагі таварыш Ванкарэм!
Я пасылаю Вам разам з гэтым другі адменьнік першага санэту. Гэты адменьнік – вельмі блізкі да арыгіналу. Для параўнаньня даю Вам поўны падрадкоўнік.
“Ад дзіўных тварэньняў мы чакаем плёну для таго, каб ружа хараства, стаўшы сьпелай і ўвядаючы, не засталася без насьледніка – сьведкі яе памяці.
А ты, закаханы ў зіхценьне свайго зроку, паліш сам сябе сваім агнём (з’яўляешся апалам для свайго агню) і, галадуючы побач з багацьцем, становішся ворагам жорсткім для ўласных прывабнасьцяў.
Лепшая аздоба сьвету, ты адзіны вястун тваёй гарэзнай вясны і, захоўваючы ў бутоне ягоны сок, з’яўляешся, цудоўны скнара, марнатраўцам.
Шкадуй наш сьвет, бо інакш прырода і ты загубіце ў труне тое, што належыць па праву сьвету.”
Даю два радкі (пачатак другой страфы) па ангельску.
But thou contracted to thine own bright eyes,
Feed’st thy light’s flame with self-substantial fuel…
Як бачыце, “агонь” Шэкспіраў цяжка даецца. Першы мой пераклад я імкнуўся зрабіць як бы ўступам да ўсяе кнігі, чаму крыху адступіў ад арыгіналу. Але, мне здаецца, гэту ролю адыграе і другі адменьнік, які я пасылаю Вам. Праўда, тут прыйшлося паставіць кропкі над “і”. Калі я раней даваў прыглушана – “Наступны час хаваючы ў бутоне”, дык цяпер прыйшлося сказаць зусім выразна: “Сок жыватворчы тоячы ў бутоне”. А які гэта “бутон” і які ў ім жыватворчы “сок” – Вам тлумачыць ня трэба! У Вас, пэўна, ёсьць пераклад рускі сучасны. Параўнаць вы зможаце пры жаданьні. Мне помніцца (у мяне зараз яго няма), што замест “агню” ў ім стаіць таксама “сок” або “сокі” (“все лучшие ей отдавая соки…”). Але я дам Вам пару ўзораў іншых перакладчыкаў.
1. Пераклад М.Чайкоўскага:
Мы красоте желаем размноженья,
Нам хочется, чтоб цвет ее не вял, -
Чтоб зрелый плод, - как всё, добыча тленья, -
Нам нежного наследника давал.
А ты, плененный сам собой, питая
Твой юный пыл, своим топливом, сам
Творя бесплодье вместо урожая,
Сам враг себе, жесток к своим дарам.
Ты ныне миру вешних дней отрада,
Один глашатай прелестей весны,
В зачатке губишь цвет твоей услады,
Скупец и мот небесной красоты.
Так пожалей же мир, иначе плод
Твоей красы с тобою гроб пожрет.
2. Пераклад В.Ліхачова:
От избранных существ потомства мы желаем,
Чтоб роза красоты цвела из рода в род,
Чтоб старому, когда к земле он пригнетаем,
На смену возникал такой же юный всход.
А ты, в себя лишь взор блестящий устремляя,
Его огонь живишь из недр своих же благ.
И, где обилие, там голод порождая,
Нещажен к прелести своей, как враг.
Ты, мира лучший цвет и вестник несравненный
Ликующей весны, - хоронишь от людей
В сомкнутой завязи свой жребий драгоценный
И разоряешься от скупости своей:
Не объедай же мир чрез меру и чрез силу,
Чтоб все его добро не унести в могилу.
Як бачыце, нават цікава параўнаць, што адны і тыя ж, здаецца, думкі і вобразы перадаюцца так разнастайна, што можна прыняць іх за новыя творы, напісаныя на мотывы Шэкспіравага. Праўда, уся цяжкасьць, як вядома, заключаецца ў тым, што англійская мова вельмі лаканічная. У паэме – дык можна было б некалькі радкоў дадаць, каб перадаць думку аўтара. А ў санэце… Ніяк не выкруцішся!
Гэта я “разгаварыўся”, каб даць Вам матар’ял для роздуму. Тым часам, спадзяюся, матар’ялаў для роздуму ў Вас самога багата. А таму – перадаю Вам сардэчнае прывітаньне, разам з Вамі ўсім Вашым сябрам, нашым агульным знаёмым (і сяброўкам, зразумела). Вельмі ўдзячны Вам за Ваш клопат. Яшчэ раз кажу – затрымка з налічэньнем для мяне ролі ня грае, абы толькі не драбілі на часткі.
Усяго Вам самага найлепшага.
З вялікаю пашанаю да Вас, Уладзімер Дубоўка.
P.S. Не для таго, каб рабіць якія зьмены, але для таго каб падкрэсліць, як няправільна ў нас пішуць “Вільям” замест “Уільям” нагадваю Вам, што на Ўкраіне, дзе няма кароткага “ў”, пішуць “Уільям”. Змагаюцца за гэта і ў рускім друку. Сёньня ў “Известиях” таксама стаіць “Уильям”. Я разумею, што гэта залежыць не ад Вас і не ад мяне, але гэта проста сьмешнае здарэньне, нейкі парадокс.
P.S. Усё ж мне лепш падабаецца першая страфа з першага адменьніка, які ў Вас, у рукапісе. У звязку з гэтым даю на Ваш выбар яшчэ адзін – трэцьці адменьнік. На Ваш густ і выбар! Ул. Дубоўка.
2-гі адменьнік:
Ад дзіўных твораў мы чакаем плёну,
Каб не памерла ў сьвеце прыгажосьць.
Хоць ружа вяне, спадчынай бутону
Ідзе найлепшае, што ў ружы ёсьць.
Табе ж прывабаю твой зрок ільсьніцца,
Ў сваім агні гарыш ты спакваля.
Ты галадуеш, маючы скарбніцу,
Нібыта вораг твой краса твая.
Для сьвету лепшая аздоба сёньня,
Вястун вясеньняй зыркай пекнаты,
Сок жыватворчы тоячы ў бутоне, -
І марнатраўца ты, і скнара ты.
Шкадуй наш сьвет, не кінь таго ў магілу,
Што новае жыцьцё ускаласіла б.
3-ці адменьнік:
Краса ніколі не памрэ на сьвеце:
Тварэньні дзіўныя прыносяць плён.
Пялёсткі вянуць на ружовым цвеце,
Ды аднаўляе памяць іх бутон.
Табе ж прывабаю твой зрок ільсьніцца,
Ў сваім агні гарыш ты спакваля.
Ты галадуеш, маючы скарбніцу,
Нібыта вораг твой краса твая.
Для сьвету лепшая акраса сёньня,
Вястун вясеньняй зыркай пекнаты,
Сок жыватворчы тоячы ў бутоне, -
І марнатраўца ты, і скнара ты.
Шкадуй наш сьвет, не кінь таго ў магілу,
Што новае жыцьцё ускаласіла б.
30 –05- 1964 г.
Мілы Рэм!
Мая жонка кажа, што Вы пэўна першага такога неспакойнага “кліента” спаткалі. Учора паслаў Вам ліст з новым варыянтам (адменьнікам) першага санэта, а сёньня ўздагон пасылаю сваё прабачэньне і папраўку. Справа ў тым, што я не зусім дакладна даў
пераклад падрадкоўніка, прапусьціў якраз немалаважнае мейсца.
Даю спачатку арыгінал:
From fairest creatures we desire increase,
That thereby beauty’s rose might never die,
But as the riper should by time decease,
His tender heir might bear his memory.
But thou contracted to thine own bright eyes,
Feed’st thy light’s flame with self-substantial fuel,
Making a famine where abundance lies,
Thyself thy foe, to thy sweet self too cruel.
Thou that art now the world’s fresh ornament
And only herald to the gaudy spring,
Within thine own bud buriest thy content
And, tender churl, makest waste in niggarding.
Pity the world, or else this glutton be,
To eat the world’s due, by the grave and thee.
Як бачыце, я прапусьціў у падрадкоўніку гэта падкрэсленае “ніколі не памрэ”, якраз тое, чым пачынаў свой пераклад. Маючы гэтыя варыянты, арыгінал і іншыя пераклады, Вы здолееце зрабіць выбар добры, у чым я на Вас і спадзяюся. Чаму я клапачуся пра першы санэт, Вам добра зразумела: гэта ж ён адкрывае кнігу! Усяго, усяго Вам найлепшага.
З вялікаю пашанаю Уладзімер Дубоўка.
Абавязковая заўвага. Лісты Уладзімера Дубоўкі захоўваюцца ў адрасата. У аснову канчатковага варыянту перакладу першага санету быў адабраны трэцьці адменьнік, але ж другая яго страфа засталася ў першапачатковым варыянце перакладчыка (першы адменьнік):
Зіхценьнем воч сваіх зачараваны,
Ты паліш сам сябе сваім агнём.
Ты катуеш сябе ня горш тырана,
Набыткі ўсе развеяўшы суздром.