ГУСЬ

Беларуская нацыяналістычная казка

Жыў ды быў на сьвеце новы пан (гэта нешта накшталт нашага шляхціца, толькі паскудны). І жыў гэты пан ня дзе-небудзь, а ў нашым Беларускім сьвеце, ды быў заўсёды ў сьвеце іншым - ня нашым. Меў пан усё, што ў ягонай ранзе належыцца: маёнтак (праўда, наймовы), стайню (праўда, аднастойлавую), абшар (праўда, паветраны), ды сялянаў (тузіны са два), а яшчэ прыслугі рознай (чалавек зь дзесяць).

Быў ён, як цяпер кажуць, зь перадавых (і на перадок, даруй Божа, ня кволы, і наперад ісьці ў розных, выбачайце, пражэктах ахвочы) - адно слова "новы". І што толькі гэты новы пан не задумае - усё сяляне ды прыслуга зробляць.

Захочацца яму, да прыкладу, дах заместа страхі паставіць - піша сялянам загад, а прыслугу над імі цівунамі-падпанкамі ставіць. Толькі сяляне страху на дах заменяць, у пана бац(!) новая ідэя: дах заместа страхі, ці адно на другое зьверху. Упіраюцца людцы, шчыруюць, пагатоў што пан і капейчыну заплоціць, і чарку паднясе, а бабам дык яшчэ пердавую ўзнагароду выпіша ды сам-жа яе і ўплішчыць. Вось толькі на грудзі ці куды ў іншае месца - ня ведаю, можа пра "іншае мейсца" і брахня. Чалавечы-ж язык, самі ведаеце... Яму толькі волю дай. Пан-жа волі языкам не даваў, злыя людзі кажуць, бо не трымаў і свайго языка вольным. А як-жа йначай: маршалку лізнуць трэба? - трэба, асэсару варта? - варта, спраўніку ня лішне? - ня лішне. І называлася ў пана гэткая языковая няволя (далі Божа ня хлушу - сам чуў!) дупля, маці, я.

А яшчэ быў той пан да дзявок ахвочы. Як вызюрыць новую наложніцу (ну, тую што на ложа), дык старую - на адпачынак (але так, каб пры воку была), а новую альбо сярод старых знойдзе, альбо з-за мяжы выпіша. Думаеце ня ехалі? Яшчэ як ехалі! Ледзь не пазадушваліся за тую капейчыну.

Урэшце пачаў наш пан чуцца вышэй ад шляхціца. Едзе бывала на сваёй аднастаеннай жаробцы, а яго падданыя па дарозе то на вясельнага енерала, то на кшчонага бацьку ці проста на пагулянку з лазьняй ды басэйнам (гэта такая лужына ў двары, дзе ў той самай вадзе гамузам плешчуцца) клічуць. Заедзе пан, пабудзе, чарку возьме, а дома цапель адмысловы нататнічак і ўсё туды: хто і як увіхаўся, хто якія жарты строіў.

Але пачалося ўсё зусім ня з жартаў, хаця мусіць-жа зь нечага. І было тое на Каляды.

Акурат за тыдзень перад Багатай куцьцёй навалілася на пана чарговая маркота. "У шляхту мяне не бяруць, - думаў пан на пуста пазіраючы ў вакно, - а з паноў я вырас яшчэ як пугу быдлячую на людзкую замяніў. Тытулаў усіх, якіх у маім стане магчыма - нажыў, брошак, што праўда пры тым не дастаў, але за зьмену страхі на дах ад маршалка радзінны выезд на воды з поўным пансыёнам выслужыў, ізноў-жа за зьмену даху на страху - падзяку з адмысловым запісам на сакрэтнай прэзыдэнцкай скрыжалі, за языковую, так-бы мовіць, палітыку - членам у ворганы залічаны... Што-б тут яшчэ такое ўдумаць?"

А на вуліцы маразы трашчаць, дзеці зь вялікіх сумётаў на санках катаюцца, мужыкі на страху новы дах валакуць, у суседзяў каляднае парася лебядзіную песьню вішчыць - да сьвята рыхтуецца. І ўсё пану відаць, бо вокны ў хаце празрыстыя, без належных узораў, як у тых заморскіх краёх, дзе і сьвіней не ядуць, і водах з поўным пансыёнам чабохтаюцца. "А некалі-ж было, - падумаў пан, - прачнесься раніцай, прадыхаеш на марозным вакенку дзюрачку і такі чароўны сьвет празь яе пабачыш, як у казцы пабудзеш, а потым ад вакна адхінесься, а сьвет той у хату да цябе зазірне, то завеяй, то ледзяшом да зямлі, а то і птушыным вокам".

Пачаў пан неяк міжволі на сваё празрыстае вакно хукаць ды ў запацелай шыбіне дзюрачку праціраць. Працёр. Глянуў, а на вуліцы маскаль каляднага гусака пячэ. І так пану гусака захацелася, што аж ськівіцы зводзіць. "Во дзе рацыя! - Залямантаваў пан. - Во дзе ідэя! А то выдумалі - сьвіньню на Каляды! Хіба так цілівізаваныя людзі жывуць?!" (Гэта, думаю, ён пра тых, што цілівізары маюць). "Я, - крычыць - у Ангельшчыне быў, дык там - таксама гусак!"

Выскачыў ён на вуліцу, забег у хлеў і давай сьвіньню панскім лякаваным чаравіком у лыч пярыць. Вішчыць жывёліна, просіцца, маўляў, лепш пад нож ці шылам у глотку, а пан не зважае. Прыбеглі на лямант слугі, пасталі ў дзьвярох, маўчаць, баяцца каб самім ратунку крычаць не давялося. А пан біў-біў, біў-біў, зьнясілеўся ды й рынуў у кучу з-пад сьвіньні нагрэбтую. Акуляры з носу зваліліся, ляжаць, пазіраюць зьдзіўлена на гаспадара, а той як у валентавай хваробе самапляжыцца, пэцкае свой заморскі гарнітурчык ды кашульку пад чорным стужаком белую. Але такі заціх. Відаць, ня надта на водах сілы набраўся.

Узялі тады слугі ягонае цельца саслаблае, з воздуху на паветра вынесьлі, белым сьняжком кругленькі тварык абцерлі, ды свае вушы наставілі, маўляў, што загадаеце. А той сеў, вачыма лыпае, а потым як гаркне: "Гуся хачу!"

"Як гуся, - падумалі слугі, - калі мы гусей яшчэ ў Мартынаў дзень паелі, а маладыя дык толькі гадуюцца?" Падумаць падумалі, ды сказаць не адважыліся. Акульбачылі коніка, на мапу глянулі: да Ангельшчыны дарога ня блізкая, можам не пасьпець, а вось да Расейшчыны - самае тое будзе. Хацелі паслаць у дарогу найразумнейшага. Прыкінулі хто - мужык. А мужык, нават самы разумны, добрага гусака ня выбера, а купіць, які найперш трапіцца. Ну і паслалі бабу.

Прыехала баба ў Расею а там гусакоў-гусакоў! І траха ня ў кожным двары рэжуць. А ў тых, дзе ня рэжуць, скубуць. А ў іншых пехтаюць, ды сям-там ужо і ядуць. Аднэй рукой ядуць - другой новых рэжуць. Крыві-і-ішча сьвішча як бягунка ў мядзьведзя пасьля спалоху. А над усім гэтым такое душапляжнае га-га-га нясецца, такі роспачны стогн і енк у паветры з даўкім пахам пехтаці мяшаецца, што бабе аж млосна стала.

"Але, што-ж, - думае яна сабе, - хіба і не такое зьведалі! Лебяду елі ды ў лапцёх хадзілі - і нічога! Абы вайны не было..." Дала яна ўсім паклон "з Калядамі", ды давай па дварох хадзіць, прыглядацца. Хадзіла, хадзіла і выхадзіла ладнага тлустага, не крыклівага. Аддала за яго пляшку Старадарожскай ды тры абаранкі Смаргонскія, а яшчэ за капейку рацэпту пехтаці купіла, бо хто там ведае што ў каляднага гусака класьці трэба, не Мартынскі-ж.

Вярнулася баба дадому ў самыя што ні на ёсьць Каляды, а пан як на вугольлі сядзіць, вось-вось галінкі на скваркі паробляцца - так маскоўскага гусака хочацца. Убачыў ён бабу і насустрач. Ледзь штаны заморскія зь нянацкай папружкі не зваліліся. Выдраў у прыгаломшанай бабы кошык з гусаком, сеў зь ім у гурбіну пасярод дарогі ды й давай тонкую шыю гладзіць, бялюткія пёркі перабіраць, а ў самога сьліна аж да зямлі. Рашчуліўся гусак ад такой Беларускай гасьціннасьці ды й чмокнуў пана ў нос, на якім адразу-ж крывавая гуля надзьмулася. Глянуў пан на гусака пакрыўджаным позіркам, а потым і кажа да бабы:

- Чым ты яго пехтаць зьбіраесься?

- Ды во, - адказвае баба, - рацэпту за капейку купіла. Тут, паночку, і рыжа чорная й белая, і гарэшкі валоскія, ды курага нейкая, ды чабарок, ды салерачка, а яшчэ морквачка ды...

- Хопіць! Хопіць! - Закрычаў пан - Ніякай ні салерачкі, ні халерачкі! Што пра нас людзі скажуць? Укладзі ты туды, баба, тоўчанай бульбы, ну і хіба солі драбочак.

Зрабіла баба ўсё, як пан загадаў, а тут і Багатая куцьця ў празрыстыя вокны бадзёрым марозікам грукнула. Запрасіў пан да сябе на сьвята і маршалка, і асэсара са спраўнікам, ну і прыслужнікаў з хаты ня выправіў - хто хацеў застаўся, хто не хацеў мог сваё парася дома есьці, пра што ў сакрэтным нататнічку шма-а-ат занатована.

Папілі важныя панскія госьці, пагулялі, пану за гасьціннасьць і пахаплівасьць брошку паабяцалі, прыслужнікаў па плячох паляпалі ды да дому сваіх індыкоў з памаранчамі й журавінамі есьці паехалі.

Прайшоў з таго часу год, ці болей - сказаць не бяруся. Ехаў я неяк праз землі нямецкія, і застала мяне ноч у слаўным месьце Вюрцбугу. Хацеў быў заначаваць на вагзале але, дзякуй Богу, згадаў пра сваё шляхецтва, якое дзед яшчэ некалі са Старажоўскага кірмашу (што ў Менску) едучы згубіў, ды я праз семдзесят гадоў ажно пад Полацкам знайшоў. Вядома, прывыкаць цяжка, але трэба...

Дык вось. Пайшоў я з гэтым сваім адроджаным гонарам у гатэль. Зьняў нумар ды й падаўся на вячэру. Толькі сеў за стол, бачу: той самы пан з парай прыслужнікаў таксама ў лістарану сунецца. Навастрыў я вушы (хоць крыху і сорамна, што стары, а як новы шляхціц паводжуся) ды й слухаю. А пан з прыслужнікамі як загагае што твой калядны гусак. А тыя вакол яго, ды ўсё: "Барин, барин..." І бачу я - нутро ў пана нашае, бульбяное, а ўсё, што на вонкі - такая маскальшчына, што сапраўды пачынаеш сумнявацца: як-жа там у сярэдзіне, ці не пагніла, часам, бульбачка?