"Каб жыла Беларусь!"

Сапраўднае імя Кастуся Акулы Аляксандар Качан. Ягоныя вочы ўпершыню пабачылі сьвет 16-га лістапада 1925-га году. Па волі Госпада нарадзіўся ён у невялічкай вёсачцы Верацеі, якая цяпер у Докшыцкім раёне Віцебскай вобласьці. Ягоны бацька Ігнат, просты селянін, быў рэпрэсаваны бальшавікамі й ня змог вярнуцца на сваю зямельку. Баразна ягонага жыцьця закончылася ў далёкім ГУЛАГУ.

Кастусь вычыўся ў польскай, а затым у расейскай школах. У 1942-м годзе скончыў настаўніцкія курсы ў Глыбокім, вучыў дзетак у поплішчанскай сямігодцы. Праз год паступіў у Віленскую беларускую гімназію, а праз год у афіцэрскую школу Беларускай Краёвай Абароны (БКА), пераехаў у Менск. Адтуль і пачаўся ягоны шлях выгнаньніка.Спачатку быў Эльзас, потым французкае Супраціўленьне, затым 2-гі польскі корпус генэрала Андэрса 8-й Брытанскай арміі. Узнагароджаны медалём "За вайну", "Залатой Зоркай Італіі". У 1946-м годзе скончыў Брытанскую афіцэрскую школу і ў чыне капрала зноў вярнуўся ў Італію. Посьля дэмабілізацыі эміграваў у Канаду.

Кастусь актыўны грамадзкі дзеяч, празаік, паэт драматург. Супрацоўнічаў зь беларускай газэтай "Бацькаўшчына", друкаваўся ў розных эмігранцкіх выданьнях. Прыехаўшы ў Канаду сп. Акула арганізуе беларускія суполкі, садзейнічае заснаваньню царквы ў Таронта, наладжвае сувязі зь землякамі, якія жывуць ў іншых краінах, рэдагуе часапіс "Зважай". Зьяўляецца адным з арганізатараў Згуртаваньня Беларусаў Канады (ЗБК) і ягоным першым старшынём. Кастусь нязьменны ініцыятар і ўдзельнік нацыянальных сьвятаў, фэстаў, сходаў з нагоды палітычных падзеяў на Бацькаўшчыне, змагар супраць камуністычнага рэжыму, які панаваў на Радзіме. Іншы раз, калі не пасьпяваў сам, туды далятала ягонае слова - голас прамоўцы, барацьбіта, пісьменьніка.

Кастусь Акула - аўтар аповесьці "Змагарныя дарогі" (1962), рамана ў трох кнігах "Гараватка" (1965, 1974, 1981), кнігі прозы, паэзіі "Усякая ўсячына", а таксама раману на ангельскай мове "Tomorrow is yesterday" (1968).

Думкі з нагоды Кастусю Акулу - 78

"Каб жыла Беларусь!" - гэтыя словы я часта чую тут, у Беларусі. Яны зацёрліся ад ужытку тых, хто пад Беларусьсю мае на ўвазе сябе. Гэтымі жывымі шчырымі словамі пачалі грашыць і "апазыцыянэры", і "дэмакраты", якія, як некалі камуністы, мараць аб адным - пабудаваць сьветлае, цёплае і сытае грамадзтва для сябе і пад сябе.

"Каб жыла Беларусь!" Раней гэтыя словы зрываліся з вуснаў, ішлі з сэрцаў актывістаў, патрыётаў, якія гатовыя былі легчы на плаху, але абараніць Радзіму.

Каляіну, па якой крочылі ногі беларусаў-змагароў, нажаль, размывае час. Ледзь прыкметны сьлед, які вядзе до волі, сёньня старанна-апантанна затоптвае ўлада, яе паслугачы, нямыя і глухія, якія дзеля прывілеяў, такога-сякога заробку сьцелюцца дыванком пад яе ногі, учарашнія "абаронцы" незалежнасьці, якія, нібы сабакі, цкуюць ледзь прыкметны рух да прагрэсу і ўзамен за папку пад пахаю прадаюць душу лукаваму.

"Каб жыла Беларусь!" Гэтыя словы, на шчасьце, да сёньняшняга дня сьвятая сьвятых для беларусаў, нашых суайчыньнікаў за мяжою. За даўгія гады на чужыне яны прызвычаіліся і да іхняга "о'кей", і да годнага жыцьця. Яны толькі не захацелі вырваць са свае душы, са свае памяці сьветлы вобраз Беларусі.

Ня верце таму, хто сьцьвярджае, што пажыўшы за мяжою тры-пяць гадоў, забываеш сваю мову; што праз дзесятку гадоў зусім ня цягне на бацькаўшчыну, што праз дваццаць ня хочацца і думаць пра краіну, дзе зьведаў толькі беды й нядолю. Той, хто сьцьвярджае падобнае, ня ведае, што значыць быць грамадзянінам свае краіны. Той быў звычайным прыжывальцам тут і стаў такім-жа кватарантам там.

"Каб жыла Беларусь!" - бо там закапаная пупавіна, там пачатак разрыву зь бяспамяцтвам і пачатак асэнсаванага жыцьця.

"Каб жыла Беларусь!" - бо спакутаваная, яна павінна быць і шчасьліваю.

"Каб жыла Беларусь!" - гэта наш дэвіз, нашая сьвятая сьвятых усякіх пачынаньняў на чужыне, - піша наш зямляк зь Верацеяў у сваёй кнізе "Усякая ўсячына". Я не пішу "мой зямляк", а сьцьвярджаю "наш", бо Кастусь Акула народжаны й хрышчаны ў Беларусі, сумленьне нашай нацыі, гонар усяго народу. Ен - наш шлях да ачышчэньня, пакаяньня і новага жыцьця. Ен - ня Бог, а праклад, як трэба жыць у суладзьдзі духоўным і як, ня гледзячы на цяжкасьці, не згубіць Бога ў душы. Празь ягоны лёс вядзе сьцяжынка да разуменьня і ўсьведамленьня месца і лёсу беларускага грамадзянства. Ягонае жыцьцё - гэта абагульнены вобраз жыцьця Беларусі ў розныя эпохі. Гэта адказ на спрадвечныя пытаньні: "Што рабіць?", "У чым сэнс жыцьця?", "Для чаго нараджаемся на сьвет?".

Праз ягоную асобу мы прыйдзем да сутнасьці Чалавека і, можа, зразумеем, нарэшце, што словы "Каб жыла Беларусь!" - гэта і лёс, і грэх; гэта і сэнс жыцьця і прароцтва будучыні; гэта боль і слодыч; гэта спрадвечны шлях і вечная пакута; гэта ідэал і пошук самога сябе...

Перад будучыняй нашай, перад родным краем
Прысягаю аж да сьмерці служыць роднай справе.
Працай, сілай маладою буду памагаці,
Каб на папеле нязгоды лёс наш будаваці.

Калі-ж здарыцца патрэба бараніць краіну,
Я для волі, для народу пракладу сьцяжыну.
Бяда, гора мне ня страшны, бо нядолю знаю.
Дык змагацца за свабоду жыцьцём прысягаю!

Гэтыя радкі Кастуся Акулы, які падпісваўся псэўдонімам Міхась Казыр, былі надрукаваныя ў "Беларускай газэце" ў чэрвені 1943-га году. Словы прысягі сталі сутнасьцю жыцьця сапраўднага беларуса, які ніколі ня здрадзіў сваёй краіне.

Час карэктуе нашае жыцьцё, уносіць зьмены ў грамадзтва, лад і ў прыроду, ён выпраўляе паводзіны, зьмяняе думкі. Час толькі ня можа паўплываць на волю чалавека, які прысягнуў Госпаду і сваёй Радзіме. У шэлесьце дзесяцігодзьдзяў мы чуем натхнёны, поўны моцы духу, сьмеласьці й аптымізму голас Паэта-Беларуса Кастуся Акулы:

Бярыся за справу! Ня трэба чакаць!
І дружна прыкінься за справу сваю!
Аб шчасьці прыпомні! Жыцьця не жалей!
Мей гонар палегчы за вольнасьць дзяцей!

Вось радкі - прыклад для перайманьня і захаваньня. Чалавек ня думае пра сябе, ён згодзен згарэць для вольнасьці дзяцей - будучыні Беларусі. Паэтычнаю моваю Кастусь тлумачыць: "У мяне была радзіма, няхай пакрыўджаная, скалечаная і прыніжаная. Такой яна жыве ў маёй памяці й вымушае не шкадаваць сябе. Але ў марах жыве іншая Бацькаўшчына - прыгожая, паважная, сьпешчаная увагай і ўдзячнасьцю сваіх грамадзянаў, заможная і ... адная адзіная на цэлым Божым сьвеце зямелька. Я хачу падарыць дзецям і ўнукам сваім менавіта такую Радзіму."

Сталее зямляк. Як плады зямныя пад восень наліваюцца сокам, так наліваюцца мудрасьцю і словы, і творы, і дзеяньні Кастуся: "І такім чынам, і мы, людзі. Здаецца, што даўно скарылі ўсю прыроду сьвету, заляцелі на Месяц, розныя свае цацы на Марс, Юпітэр і Вэнэру выслалі. Ого, героі! Непераможныя! Але вось надыйдзе бура, нейкае тарнадо. Параскідае людзям змайстраваныя будынкі, як недарэчныя дзіцячыя цацкі... Чалавек-гігант. Сябе побач, а то і вышэй Бога паставіў. Адно забыўся, што зямля, дый цэлая Сонечная сыстэма - мікраскапічная парошынка-макулінка ў сусьвеце. У прыродзе, асабліва-ж у магутнасьці стыхіі, Бога бачыш. І мяркуеш тады пра ягоную веліч і сваю слабасьць..."

Гэтыя радкі - сьведчаньне духоўнай сілы Кастуся, вопыту і пэдагагічнага ўменьня. Простаю моваю ён павучае нас. Павучае не аднекуль зьверху, з вышыні сваіх дасягненьняў і знакамітасьці, а як роўны, крэўны беларус, які жыве побач і бачыць шлях выратаваньня праз Бога. Павучае не сухімі пастулятамі, а жывымі прыкладамі зямнога і свайго жыцьця. Ягоныя "Змагарныя дарогі" ня толькі па-майстэрску напісаная кніга, якая ўвайшла ў сотню лепшых беларускіх твораў 20-га стагодзьдзя. Гэта - акадэмія лёсу беларускай нацыі, рукатворны помнік патрыятызму і духоўнай вытрываласьці.

Гады пасерабрыліся скроні Кастуся, але-ж душа - тая-ж маладая, рухавая, узрушаная. Ці-ж ёй, гарэзе, нудзіцца за кратамі часу? Не паддаецца яна гадам, як нявінніца нялюбаму. Яна ў вечным пошуку, у вечнай працы. І чалавек, які зь ёю ў згодзе, працуе па-ранейшаму: настойліва, плённа і шмат, каб наблізіць мару і ступіць на вольную беларускую зямельку.

У кастусёвых лістах да мяне палымяныя жаданьні: "Малюся да Ўсявышняга, каб узнагародзіў нас і прагнаў з нашай зямлі тых, хто прыйшлі ад "лукавага", каб збылося аднаўленьне Беларускай Народнай Рэспублікі й поўніліся песьнямі, славячы Госпада, адноўленыя народам зганьбаваныя Сьвятыні!"

Адчуваючы мой душэўны боль, Кастусь гаіў парэзы роднымі словамі: "Даражэнькая Галіна, памятай, што маланка ня б'е па сухіх і гнілых карчах, яна б'е па верхвінах высокіх і магутных дрэваў..." Так проста прымушаў паверыць у свае сілы, падняць галаву і з замілаваньнем сустракаць чарговы Божы белы дзень:

Я зганьбаваную Сьвятыню,
Як мог, што сілаў аднаўляў.
На помач клікаў на чужыне,
Шляхі і вехі ўстанаўляў.
І блаславены Ўсявышні
Нас верай, сілай надзяліў, -
Народ наш на зямлі ня лішні!
Ён будзе жыць, як хваль прыліў.

У словах, ва ўмела падабраных радках і напісаных уласнаю рукою радкахёсьць своеасаблівы магнетызм, які заварожвае шчырасьцю, прастатою і душэўнасьцю, пранізвае верай і ўсяляе надзею.

Кастусь суцяшае: "Галіна, даражэнькая, ня надта хвалюйся, што побач здрада... Мы пераможам, бо любоў, дабрата, пашана, адданасьць пакрыўджаным і нямоглым, суцэльная і шчырая праца для дабра нашай Бацькаўшчыны ва ўсіх галінах ейнага жыцьця - гэта зарука перамогі. І галоўнае: з намі Бог!"

Кастусь акрыляе праўдаю: "Трымайцеся! Ідзіце перамагаць, а не паміраць. І заўтра таксама ўзыдзе сонца! Нам наканавана: любіць, цярпець, пашыраць добрае, вечнае - каб ужо ніколі-ніколі не панавалі ў нас злыдні..."

Кастусь, прыроджаны аптыміст, заўсёды жыве з гумарам. Ягонае сакавітае слова прымушае сур'ёзна думаць і з палёгкаю вырашаць складанае. Але абавязова ісьці наперад, не спыняцца на паўдарозе, не пасаваць перад хамствам, уладным крыкам, цемрашальствам, здрадай...

Я шчасьлівая, што на скрыжалях Сусьвету мы з Кастусём не разьмінуліся. Крочачы па жыцьці з адною мэтаю, але з розных бакоў вялікай плянэты, мы сустрэліся - дзьве кропелькі ў людзкім акіяне, два зярняткі аднаго поля, дзьве надламаныя галінкі аднаго дрэўца, два лёсы ў Божай прсторы... Мы не маглі не сустрэцца, бо нашыя душы пакутавалі ў адной клетцы няволі, бо нашыя думкі ляцелі ў адным накірунку, мы гарэлі, каб даць хоць крышачку сьвятла іншым... А ў цяжкія хвіліны мы падтрымлівалі сябе словамі:

І заўтра таксама ўзыдзе сонца,
І будуць людзі есьці і піць,
І ніхто зь іх ня ўспомніць,
Як мы хацелі жыць...

Што-ж тычыцца сэнсу жыцьця, то ён у наступных радаках:

Гляньце, вунь зярно і мякіна, -
Навука, як на сьвеце жыць...
Адзін жыве і сьлед пакіне,
Другі жыве, каб насьлядзіць.

Кожным днём свайго жыцьця, працы, намаганьняў, дабрачыннай і самаахвярнай дзейнасьці Кастусь пакідае свой адметны, глыбокі сьлед на гасьцінцы Часу.

Гэты невялікі допіс толькі невялічкая кропелька падзякі дарагому зямляку, Настаўніку і старэйшаму Сябру, майму паважанаму Татульку, які заўсёды выслухае, зразумее і падтрымае. Гэта толькі невялічкая макулінка маёй творчай працы, адная бачынка ў будучай кнізе "Дзёньнікаў", над якою я працую. Гэта даніна павагі й пацьверджаньне, што Кастуся памятаюць, любяць і чакаюць на радзіме.

Я віншую спадара Кастуся Акулу зь днём нараджэньня і жадаю:

Промняў, усьмешак і кветак бясконца,

Боскага сьвету й цяпла!

Каб шчасьце сьвяціла ў Ваша аконца

І каб на радзіму дарога вяла!

Здароў'я Вам, моцнага, як маразы ў Беларусі, жыцьця, прыгожага, як дзяўчаты на радзіме, а лёсу такога бясконцага, які бясконцы белы сьвет. Добрага Вам настрою, даражэнькі Кастусь, плёну ў працы й гумару ў творах. Шчасьця і апекі Божай. Каб жыла Беларусь!