У Вашынгтоне 14-га лістапада адбылася канфэрэнцыя пад назваю "Вось зла: Беларусь-прапушчанае зьвяно". Канфэрэнцыя гэтая была арганізаваная шэрагам уплововых няўрадавых структураў ЗША, у тым ліку Амэрыканскім Прадпрымальніцкім Інстытутам, што стаў гаспадаром канфэрэнцыі , арганізацыямі "Фрыдэм Гаўз" ("Дом Волі"), Міжнароднай Лігай Правоў Чалавека, Нацыянальнай Фундацый у Падтрымку Дэмакратыі, Радыё Свабода ды шэрагам іншых. Пра "вось зла" ўпершыню згадаў прэзыдэнт Буша, калі гаварыў пра супрацьдзеяньне тэрарызму і дзяржавы, што падтрымоўваюць яго, утвараючы "вось зла". Беларусь тады не згадалі. Але, высьвятляецца, рэжым Лукашэнкі падтрымліваў Ірак пастаўкамі зброі, транзытам расейскай зброі, а таксама падрыхтоўкай вайсковых спэцыялістаў. Такая дзейнасьць ідзе ў парушэньне міжнародных санкцыяў, таму Беларусь "прапушчанае зьвяно".

Канфэрэнцыю вёў супрацоўнік праекту "Новая Атлянтычная Ініцыятыва" пры Амэрыканскім Прадпрымальніцкім Інстытуце, былы намесьнік міністра замежных справаў і міністра абароны Польшчы сп. Радэк Сікорскі. Вельмі добра выказаўся былы кангрэсмэн Сэм Гэйдэнсан. Ён распавёў прысутным, што яго бацьку, беларускага гэбрая з Парафянава ля Докшыц, выратавалі падчас вайны дзьве беларускія сям'і. Нядаўна сп. Гэйдэнсан сустракаўся з гэтымі людзямі. У іхных хатах - поўная галеча, ледзьве хапае хлебу. Яны закінутыя, забытыя ўладамі. На ўсе пытаньні яны адказвалі так: " Мы людзі малыя, ня маем голасу, ня можам нічога зрабіць". Далей выступоўца сказаў: "Няма іншай краіны ў Эўропе, якая-б адпакутавала болей за Беларусь. Нажаль, гэтыя пакуты цягнуцца і сёньня. Таму задача вольнага сьвету - даць гэтым "малым людзям" разуменьне і сілу, дапамагчы вызваліцца ад аўтарытарнага рэжыму. І не таму, што рэжым Лукашэнкі дапамагае Садаму, а дзеля таго - што гэты рэжым кожны дзень робіць беларускім людзям."

Затым выступіў амбасадар ЗША ў Беларусі сп. Майкл Козак. Ен у прыватнасьці сказаў: "Чаму Беларусь, адна з найбольш разьвітых рэспублікаў былога СССР, сёньня ў ізаляцыі й галечы, тады як ейных суседак, іншыя былыя савецкія рэспублікі, прыймаюць у сябры Эўрапейскага зьвязу і ў НАТО? Віною гэтаму дрэнныя палітычныя рашэньні. Антыдэмакратычны рэфэрэндум і зьбіты амэрыканскі паветраны шар у 1995-м годзе, разгон парляманту ў 1996-м, зьнікненьне беларускіх апазыцыйных дзеячоў, ціск на незалежны друк цалкам зьмянілі стаўленьне да Беларусі ў краінах вольнага сьвету. У 2001-м годзе прайшлі прэзыдэнцкія выбары, ход якіх не адпавядаў міжнародна прынятым стандартам. Цяпер беларускаму боку быў прапанаваны дэтальны плян паляпшэньня стану правоў чалавека й дэмакратычных свабодаў у Беларусі, але ён быў адкінуты. Наагул, кожны крок у гэтым кірунку ўспрымаецца кіраўніцтвам Беларусі як "узбраеньне апазыцыі", зь якой тое ня хоча мець аніякага дыялёгу. Насьцярожваюць таксама кантакты беларускіх уладаў з рэжымам Садама Гусэйна і нерасьсьледаваныя паведамленьні аб магчымых пастаўках зброі Іраку". Сп. Козак адзначыў, што амэрыканскі бок распрацаваў новы пакрокавы падыход у адносінах да Беларусі. У дадзены перыяд беларускім уладам была прапанаваная дапамога й супрацоўніцтва ў справе барацьбы з тэрарызмам і высьвятленьня інфармацыі пра пастаўкі зброі Іраку і навучаньне ірацкіх вайскоўцаў. Нажаль, зь беларускага боку не было канструктыўнага адказу на гэтыя прапановы. Працягваецца таксама праца з грамадзянскім супольніцтвам у Беларусі. У бягучым годзе ўрад ЗША выдаткаваў 30 млн. даляраў на дапамогу Беларусі ў сфэры аховы здароўя, падтрымкі незалежных мэдыяў, праграмаў абмену досьведам, маладзёвых арганізацыяў і г.д. Сп. Козак выказаў упэўненасьць, што Беларусь будзе вольнай дэмакратычнай краінай Эўропы.

Затым выступіў былы кіраўнік місіі АБСЭ ў Беларусі сп. Ганс-Георг Вік. Напачатку ён адзначыў, што Беларусь заслугоўвае на значна большую ўвагу міжнароднай грамадзкасьці. Безумоўна, вольны сьвет мусіць дапамагаць дэмакратычнай апазыцыі й супрацьдзеіць сёнешняму аўтарытарнаму рэжыму ў Беларусі. Галоўнай-жа мэтай сп. Вік назваў наладжваньне дыялёгу паміж уладамі й апазыцыяй. У 1999-м годзе назіраўся пэўны посьпех, але ў 2000-м годзе Лукашэнка фактычна зруйнаваў усе магчымасьці.

Сп. Вік дадаў цікавую рэч: расейцам было прапанавана зьмяніць сваё стаўленьне да беларускай апазыцыі й збалянсаваць свой уплыў на беларускім палітычным полі ў абмен на абяцаньне эканамічных ільготаў і бонусаў для іх у Беларусі. "Расейцы адмовіліся, і цяпер яны шкадуюць пра гэта." Ад сябе дадам - ці ня ёсьць гэты гандаль паміж сп. Вікам і Крамлём квінтэсэнцыяй усёй ягонай дзейнасьці, што панесла паразу? Брыдка слухаць, як лёс Беларусі вырашаюць чужынцы, але такая сёнешняя рэальнасьць, падтрыманая, на жаль, дэмаралізацыяй і абыякавасьцю большасьці беларускага грамадзтва. Шэраг слушных прапановаў і заўвагаў сп. Віка не павінны засьціць таго, што на працягу амаль 4 гадоў, сьведама ці нясьведама, гэты дасьведчаны палітык гуляў на руку Лукашэнку і спрычыніўся тым самым да ўзмацненьня рэжыму.

Пасьля гэтага прайшлі сэкцыйныя паседжаньні, першае зь якіх мела назву "Катастрофа правоў чалавека ў Беларусі". На ёй паказалі ўрыўкі з фільму тэлежурналіста Паўла Шарамета "Дзікае паляваньне". Выступілі сп. Шарамет, сп-ня Ірына Красоўская, жонка зьніклага разам з палітыкам Ганчаром бізнэсоўца Анатоля Красоўскага, кіраўнік апазыцыйнай арганізацыі "Хартыя-97" сп. Андрэй Саньнікаў і сяброўка камісыі Кангрэсу ЗША па рэлігійных свабодах у сьвеце, дырэктарка Цэнтру Рэлігійных Свабодаў пры "Фрыдэм Гаўз" сп-ня Ніна Шый. Вёў паседжаньне сп. Томас Дайн, прэзыдэнт Радыё Вольная Эўропа/Радыё Свабода, які пачаў паседжаньне словамі: "Ці зьяўляецца вольнай сёнешняя Эўропа? Посьпехі эўрапейскай інтэграцыі ня мусць засланіць небясьпекі, якую нясе апошні дыктатар кантыненту, Лукашэнка. Калі я спытаў кіраўніка Беларускай службы Радыё Свабода, сп. А. Лукашука: "Колькі ў Беларусі палітычных вязьняў?", то ён адказаў: "Дзесяць мільёнаў мінус адзін". Мы не дамо гэнаму сталіністу ў Менску забіраць ад людзей свабоду. Мы працуем дзеля гэтага, і я маю гонар заявіць сёньня, што беларускамоўныя прерадачы ідуць па 8 гадзінаў штодня."

Своеасаблівым ляйтматывам наступных прамоваў сталі першыя словы журналіста Шарамета, па-расейску: "Дамы і господа, пазвольте говоріть по-русскі. Тема настолько волнітельна, что сложно выразіць все нюансы на каком-то другом языке" ("Спадарства, дазвольце гаварыць па-расейску, бо тэма нагэтулькі кранальная, што цяжка выказаць усе шчыгулы на нейкай іншай мове"). Было прыведзена шмат фактаў лукашэнкавага беззаконьня, але цэлы час Расея згадвалася як пажаданы й неабходны гулец у беларускай палітыцы, "яна сёньня найбольш уплывае на беларускага лідэра". Гэтае пачуцьцё бездапаможнасьці вынікае з адкіданьня шэрагам дзеячаў апазыцыі нацыянальнага шляху ў палітычным і культурным жыцьці Беларусі.

Сп. А. Саньнікаў адзначыў, што дэмакратычным сілам Беларусі трэба рыхтавацца да парлямэнцкіх выбараў. У краіне расьце пазытыўнае стаўленьне да Эўразьвязу і НАТО, адбываюцца зьмены ў сьведамасьці людзей і адносна Лукашэнкі. Эўрапейскія палітычныя колы мусяць надаць большую ўвагу падзеям у Беларусі, дапамозе апазыцыі.

Сп-ня Ніна Шый адзначыла імкненьне Лукашэнкі зрабіць расейскае праваслаўе дзяржаўнай рэлігіяй і паінфармавала аб прыняцьці закону аб рэлігіях у Беларусі, які дыскрымінуе іншыя канфэсыі, уводзіць цэнзуру на рэлігійную літаратуру, прымусовую перарэгістрацыю рэлігійных суполак. Сп-ня Шый падкрэсьліла, што сустрэча Эўразьвязу ў Порта можа стаць нагодай да вынясеньня на разгляд стану рэлігіяў у Беларусі.

На наступнай сэкцыі шэраг спэцыялістаў аналізавалі інфармацыю пра магчымае супрацоўніцтва рэжыму Лукашэнкі з Іракам у вайсковай сфэры й зьвесткі пра пастаўкі Іраку беларускага стратэгічнага ўзбраеньня і пра гандаль зброяй беларускага рэжыму па ўсім сьвеце. Прагучала ацэнка памеру такога гандлю - 10% ад беларускага бюджэту, але гэтыя грошы ў сам бюджэт не трапляюць.

Затым прысутныя на канфэрэнцыі задалі свае пытаньні выступоўцам. Аўтар гэтых радкоў спытаў амбасадара М. Козака наколькі пры дбаньні аб правах чалавека ўлічваюцца нацыянальныя правы беларусаў, у тым ліку права на адукацыю ў сваёй мове, і ці зьвяртае ўвагу міжнародная супольнасьць і амэрыканскае грамадзтва на этнацыд беларускага народу рэжымам Лукашэнкі? Адказ на гэтае пытаньне быў такі: "Мы працуем, каб даць беларускаму народу свабоду і дэмакратыю для таго, каб вырашаць усе магчымыя пытаньні грамадзкага жыцьця. Рэшта - гэта справа самога беларускага народу". Каардынатар канфэрэнцыі сп. Сікорскі заявіў у рэпліцы, што наданьне ўвагі нацыянальным праблемам поруч з правамі асобы ёсць слушным, бо чым большы ўзровень нацыянальнай сьведамасьці насельніцтва, тым большы шанец мае краіна для разьвіцьця дэмакратыі. У кулуарах сп. Козак пагадзіўся з маім цьверджаньнем, што права на разьвіцьцё нацыянальнай культуры ёсьць гэткім-жа важным, як права на бесперашкоднае атрыманьне інфармацыі, або права на шэсьці й дэманстрацыі. Цікавыя пытаньні задавалі прысутныя сп. Вячка Станкевіч (Рада БНР), сп-ня Кэты Фіцпатрык (Міжнародная Ліга Правоў Чалавека) ды іншыя.

На апошнім сэкцыйным паседжаньні - "Беларусь пасьля Лукашэнкі", дэманстравалася відэаінтэрв'ю з былым палітвязьнем Андрэем Клімавым. Затым выступі старшыня Беларускай Сацыял-Дэмакратычнай Партыі "Грамада" сп. Станіслаў Шушкевіч. Ен даў аналіз сытуацыі ў Беларусі, адзначыў, што сёньня там фактычна толькі адная дзяржаўная мова - расейская. Кажучы пра дзейнасьць сп. Віка, прамоўца адзначыў ягоныя заслугі па яднаньні апазыцыі, але і адказнасьць за памылковую тактыку і неабгрунтаваны давер да абяцаньняў рэжыму. Дасягненьне "Беларусі без Лукашэнкі" рэальнае толькі пры яднаньні высілкаў і каардынацыі намаганьняў усіх апазыцыйных сілаў.

Затым старшыня Аб'еднанай Грамадзянскай Партыі сп. Анатоль Лябедзька сказаў, што сыход Лукашэнкі ня значыць аўтаматычную дэмакратызацыю Беларусі. Бюракратызм, карупцыя, завуаляваны фашызм і непрыкрыты папулізм ёсьць ідэалягічная і сацыяльная аснова для рэваншу лукашызму ў будучым. Беларусь мусіць мець збалянсаваную зьнешнюю палітыку, і для ўраўнаважаньня расейскага кірунку патрэбныя добрыя адносіны з усімі суседзямі. Польшча можа быць неафіцыйным лабістам інтарэсаў Беларусі ў ЭЗ. Сп. Лябедзька пералічыў шэраг мераў неабходных для палітычнай і эканамічнай трансфармацыі Беларусі.

Старшыня Партыі БНФ сп. Вінцук Вячорка нагадаў, што БНФ быў першай дэмакратычнай арганізацыяй Беларусі за апошнія дзесяцігодзьдзі, і цяпер імкнецца да супрацоўніцтва з усімі сіламі, якім дарагія інтарэсы беларускага народу й незалежнасьці Беларусі. Прамоўца адзначыў, што спадзевы на Расею многіх дзеячоў апазыцыі ня спраўдзіліся, і сёньня найлепшае - патрабаваць, каб яна спыніла ўмяшаньне ў беларускія справы. Патрэбная дапамога міжнароднай супольнасьці. Важнай ёсьць праца недзяржаўных грамадзкіх арганізацыяў у краі й па-за краем, а таксама дзейнасьць арганізацыяў, такіх як Рада БНР, прадстаўнікі якое прысутнічалі на канфэрэнцыі.

З падсумаваньнем вынікаў канфэрэнцыі выступіў сп. Сікорскі. Затым быў абед, падчас якога выступіў сэнатар Джон МакКейн.

Сп. МакКейн сказаў: "Сьвет ня можа цярпець чорнай дзіркі таталітарызму пасярод Эўропы. Гісторыкі могуць дэбатаваць пра ролю Вялікага Княства Літоўскага, пра ўціск царызму, сталінскі тэрор, злачынствы нацызму для беларускага народу. Але відавочна, што сёнешні рэжым у Беларусі ня можа існаваць бяз згоды Расеі, на якой шмат у чым палягае віна за падтрымку кіраўніка рэжыму, які зьнішчае апанэнтаў, заціскае рот свабодным медыям, выганяе дыпляматаў, руйнуе цэрквы. Лукашэнка трымаецца толькі як квісьлінг Расеі. Беларусь падтрымлівае тэрарыстычныя рэжымы, пагражаючы нацыянальнай бясьпецы ЗША. Мы ўважаем, што сябар нашага ворага зьяўляецца нашым ворагам. Калі пасьля 9/11 шмат хто пачынае пераглядаць свае дзеяньні - Лукашэнка навучае іракцаў ужываньню ракетаў, пастаўляе стратэгічную зброю. Трансфармацыя Беларусі адбудзецца, і мы пры гэтым будзем стрымліваць Расею ад спакусы ўмешвацца ў беларускія справы. Але новае партнэрства з Расеяй дае і ёй магчымасьць паспрыяць дэмакратыі й зьмене рэжыму ў Беларусі. Усе краіны вольнага сьвету, і перадусім ЗША, мусяць аказаць падтрымку Беларусі. Мы зробім усё, што зможам. Але ўрэшце рэштаў увесь цяжар барацьбы й гонар перамогі над рэжымам кладзецца на плечы змагароў у самой Беларусі. Ведайце-ж, што ў гэтым змаганьні мы, увесь вольны сьвет на вашым баку!"

Віталь ЗАЙКА

Віталь Зайка з амбасадарм ЗША ў Беларусі М Козакам.

Прамаўляе сэнатар Джон МакКейн.

Група беларускіх удзельнікаў канфэрэнцыі з каардынатарам сп. Р. Сікорскім. Зьлева ўправа: В. Станкевіч, А. Саньнікаў, І. Красоўская, А. Лябедзька, В. Зайка (сядзіць), Р. Сікорскі, А. Сільвановіч, А. Сёмуха, Я. Максімюк, Б. Данілюк..